Etymologie, Etimología, Étymologie, Etimologia, Etymology, (griech.) etymología, (lat.) etymologia, (esper.) etimologio
NL Königreich der Niederlande, Reino de los Países Bajos, Royaume des Pays-Bas, Regno dei Paesi Bassi, Kingdom of the Netherlands, (esper.) Niederlando
eXterne Wortlisten, (esper.) eksteruloj vortlistoj
XEWN__ - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands

XEWN__
etymologie.nl
EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands

(E?)(L?) http://www.etymologie.nl

Welkom op de webversie van het Etymologisch Woordenboek van het Nederlands. Naast deze webeditie is het Woordenboek ook verkrijgbaar in een gebonden uitgave, verkrijgbaar via de boekhandel. De gehele set nu blijvend in prijs verlaagd van €279,80 naar €235. U kunt deze ook on-line bestellen.

De uitgave van het Etymologisch Woordenboek is compleet. De gebonden uitgave bestaat uit vier delen. De delen zijn verschenen tussen 2003 en 2009. De inhoud van de webeditie wordt regelmatig geactualiseerd en verschilt dus van de gebonden uitgave

Op deze site kunt u direct naar Nederlandse woorden zoeken via het invulvakje linksboven. Voor een uitgebreide gebruiksaanwijzing zie de knop Help.

Deze webeditie is alleen toegankelijk voor licentiehouders.

Deze webeditie is het best te bekijken met een browser van de vierde generatie of later, zoals bijvoorbeeld internet explorer versie 4 en hoger. Laatst bijgewerkt op 21 februari 2018


Erstellt: 2021-02

XEWN__
etymologie.nl
EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands

(E?)(L?) http://www.etymologie.nl/e/ewn/ewn_inhopg.html

INLEIDING

Het Kiliaanproject

Het Etymologisch Woordenboek van het Nederlands (EWN) wordt met dit vierde deel afgesloten; voor een vijfde deel is geen financiering gevonden. In dit vierde deel van het EWN staan 2351 lemmaâs. In veel gevallen wordt in een lemma meer dan een trefwoord beschreven; meestal gaat het daarbij om eenvoudige afleidingen. Bij elkaar worden zo ca. 2960 woorden behandeld. Het EWN is in de tweede helft van de jaren 1980 door dr. W. Pijnenburg van het Leidse Instituut voor Nederlandse Lexicologie opgezet. Begin jaren 1990 droeg hij het project over aan dr. M. Philippa, die vervolgens dr. F. Debrabandere en dr. A. Quak aanzocht om samen met haar de hoofdredactie te vormen. Op 1 april 2006 zijn dr. T.H. Schoonheim en dr. N. van der Sijs tot de hoofdredactie toegetreden. De vijf hoofdredacteuren hebben de werkzaamheden onderling verdeeld; om praktische, bibliografische en historische redenen is de naam van dr. M. Philippa vooropgezet, zoals in de vorige delen.

Het project kreeg al snel de bijnaam Kiliaanproject, naar de zestiende-eeuwse lexicograaf Cornelius Kiliaan, oftewel Cornelis van Kiel. Diens bekendste boek is het Etymologicum teutonicae linguae (3e editie 1599), een woordenboek Nederlands-Latijn en tegelijkertijd het eerste (wetenschappelijk bedoelde) etymologische woordenboek van het Nederlands. Kiliaan beschrijft de woorden van zijn eigen (Brabantse) dialect en vergelijkt ze met die uit andere gewesten en andere talen.

De doelstelling van het Kiliaanproject is een goed, degelijk, wetenschappelijk en toch leesbaar etymologisch woordenboek van het Nederlands tot stand te brengen, waarin de laatste wetenschappelijke inzichten en informatiebronnen zijn verwerkt, zoals de gegevens uit de Oudnederlandse en Vroegmiddelnederlandse woordenboeken en de recentste etymologische en historische woordenboeken van andere, met name Germaanse, talen. In het EWN wordt speciale aandacht gegeven aan de oudste dateringen van woorden en aan de vorm- en betekenisontwikkelingen binnen het Nederlands.

Van 1997 tot april 2005 is het project financieel gesteund door veel instellingen, fondsen en particulieren (zie de dankbetuigingen in deel 1 en 2). Voor het beheer van de financiën werd een speciale stichting opgericht, de Kiliaanstichting (een stichting in ruste sinds 2006). Door financiële strubbelingen duurde het tot november 2003 voordat het eerste deel van het EWN kon worden uitgegeven. De volgende drie delen zijn volgens planning met telkens twee jaar tussenpozen verschenen. In 2005 is het project ondergebracht bij het Instituut voor Nederlandse Lexicologie (INL) te Leiden. Dit instituut heeft van 1 april 2005 tot 1 november 2009 de kosten van de bureauredactie op zich genomen.

De tekst van het complete EWN is vanaf eind november 2009 beschikbaar op de website www.etymologie.nl. Na de voltooiing van het EWN zullen er geen gedrukte delen meer verschijnen, maar de informatie op de website zal zoveel mogelijk up-to-date gehouden worden en waar nodig gecorrigeerd. Ook zullen er nieuwe gegevens aan de website toegevoegd worden door vrijwilligers. Bovendien zullen de trefwoorden van het EWN op termijn gekoppeld worden aan de andere woordenboeken van het Instituut voor Nederlandse Lexicologie, en het materiaal uit het EWN kan ten goede komen aan nieuwe lexicografische producten.
...


Erstellt: 2021-02

XEWN__
etymologie.nl
Afkortingen

(E?)(L?) http://www.etymologie.nl/e/ewn/ewn_handleiding.html#lijsta




Erstellt: 2021-02

A

aalmoes
Almosen (W2)

Dt. "Almosen", ndl. "aalmoes", ist also ein Lehnwort das auf das griech. "eleemosýne" = dt. "Mitleid", "Erbarmen" zurückgeht. Nachdem es von der christlichen Kirche übernommen wurde, war es in allen westgermanischen Sprachen verbreitet.

(E1)(L1) http://www.etymologie.nl/
"aalmoes" zn. "liefdegift"

categorie: leenwoord, uitleenwoord, volksetymologie

Mnl. "almosnen" (mv.) ‘id.’ [1236; CG I, 22], "aelmose" ‘id.’ [voor 1254; CG I, 61].

Wrsch. ontstaan uit christelijk Latijn "eleemosyna", Grieks "eleemosúne" ‘medelijden’. De vorm met "a-" is wrsch. onder invloed van woorden als middeleeuws Latijn "alimonia" ‘onderhoud, voedsel’ ontstaan. Mogelijk heeft bij de "-oe-" in plaats van de korte "-o-" in het tweede deel van de samenstelling bij het verdwijnen van de "-n" ook het woord "moes" meegespeeld.

Als woord van de christelijke kerk is het in alle West-Germaanse talen verbreid: os. "alamosna"; ohd. "alamuosa" (nhd. "Almosen"); ofri. "elmisse" (nfri. "ielmis", "ielmisse", "jelmis"); oe. "ælmesse", "ælmæsse", "ælmysse" (ne. "alms"); nzw. "almosa" (mnd. of vnnl.).

"aalmoezenier" zn. ‘katholiek geestelijke’. Mnl. "aelmosseneirs" (genitief) ‘id.’ [1250-75; CG I, 292]. Ontleend aan Oudfrans "almosnier", "almosniere" ‘hij die een aalmoes geeft’ [11e eeuw], dat teruggaat op Latijn "eleemosynarius", afleiding van "eleemosyna". Mnl. "aelmoesenier" was de aanduiding voor een geestelijke die de aalmoezen beheerde of verdeelde, of toezicht hield op het armbestuur in de steden. Tegenwoordig is de naam beperkt tot de geestelijke verzorgers van bepaalde groepen als militairen en gevangenen.

XEWN__
Etymologisch Woordenboek van het Nederlands

(E?)(L?) http://www.etymologie.nl/

EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands




Erstellt: 2021-02

B

etymologie.nl
EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands

(E?)(L?) http://www.etymologie.nl

EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands




Erstellt: 2021-02

C

etymologie.nl
EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands

(E?)(L?) http://www.etymologie.nl

EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands




Erstellt: 2021-02

D

etymologie.nl
EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands

(E?)(L?) http://www.etymologie.nl

EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands




Erstellt: 2021-02

E

etymologie.nl
EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands

(E?)(L?) http://www.etymologie.nl

EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands




Erstellt: 2021-02

F

etymologie.nl
EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands

(E?)(L?) http://www.etymologie.nl

EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands




Erstellt: 2021-02

G

etymologie.nl
EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands

(E?)(L?) http://www.etymologie.nl

EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands




Erstellt: 2021-02

H

etymologie.nl
EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands

(E?)(L?) http://www.etymologie.nl

EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands




Erstellt: 2021-02

I

etymologie.nl
EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands

(E?)(L?) http://www.etymologie.nl

EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands




Erstellt: 2021-02

J

etymologie.nl
EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands

(E?)(L?) http://www.etymologie.nl

EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands




Erstellt: 2021-02

K

etymologie.nl
EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands

(E?)(L?) http://www.etymologie.nl

EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands




Erstellt: 2021-02

L

etymologie.nl
EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands

(E?)(L?) http://www.etymologie.nl

EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands




Erstellt: 2021-02

M

etymologie.nl
EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands

(E?)(L?) http://www.etymologie.nl

EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands




Erstellt: 2021-02

N

etymologie.nl
EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands

(E?)(L?) http://www.etymologie.nl

EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands




Erstellt: 2021-02

O

etymologie.nl
EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands

(E?)(L?) http://www.etymologie.nl

EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands




Erstellt: 2021-02

P

etymologie.nl
EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands

(E?)(L?) http://www.etymologie.nl

EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands




Erstellt: 2021-02

Q

etymologie.nl
EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands

(E?)(L?) http://www.etymologie.nl

EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands




Erstellt: 2021-02

R

etymologie.nl
EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands

(E?)(L?) http://www.etymologie.nl

EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands




Erstellt: 2021-02

S

etymologie.nl
EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands

(E?)(L?) http://www.etymologie.nl

EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands




Erstellt: 2021-02

T

etymologie.nl
EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands

(E?)(L?) http://www.etymologie.nl

EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands




Erstellt: 2021-02

U

etymologie.nl
EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands

(E?)(L?) http://www.etymologie.nl

EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands




Erstellt: 2021-02

V

etymologie.nl
EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands

(E?)(L?) http://www.etymologie.nl

EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands




Erstellt: 2021-02

W

etymologie.nl
EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands

(E?)(L?) http://www.etymologie.nl

EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands




Erstellt: 2021-02

X

etymologie.nl
EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands

(E?)(L?) http://www.etymologie.nl

EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands




Erstellt: 2021-02

Y

etymologie.nl
EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands

(E?)(L?) http://www.etymologie.nl

EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands




Erstellt: 2021-02

Z

etymologie.nl
EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands

(E?)(L?) http://www.etymologie.nl

EWN - Etymologisch Woordenboek van het Nederlands




Erstellt: 2021-02