Etymologie, Etimología, Étymologie, Etimologia, Etymology, (griech.) etymología, (lat.) etymologia, (esper.) etimologio
NL Königreich der Niederlande, Reino de los Países Bajos, Royaume des Pays-Bas, Regno dei Paesi Bassi, Kingdom of the Netherlands, (esper.) Niederlando
Ismus, Ismo, Isme, Ismo, Ism, (esper.) ismoj

VA-Ismen

ad- (W3)

Etymologische (standaard)werken

M. Philippa, F. Debrabandere, A. Quak, T. Schoonheim en N. van der Sijs (2003-2009) Etymologisch Woordenboek van het Nederlands, 4 delen, Amsterdam

"ad-" voorv.

Dit is oorspr. het Latijnse voorzetsel en voorvoegsel "ad-", voor bepaalde medeklinkers geassimileerd tot "a-" plus diezelfde medeklinker, waarna de twee gelijke medeklinkers soms weer tot één gereduceerd werden ("*ad-spect-" > "*as-spect-" > "aspect"). De betekenis van het voorzetsel is "naar", "op", "tot".

Het Latijnse voorzetsel is verwant met: os. "at"; ohd. "az"; ofri. "et"; oe. "æt" (ne. "at"); on. "at"; got. "at".

In de Romaanse talen heeft Latijn "ad" zich ontwikkeld tot Frans "a", Italiaans, Spaans, Portugees "a". In de overige Indo-Europese talen heeft "ad" geen verwanten.

Als voorvoegsel komen "ad-" en zijn vormvarianten alleen voor in Latijnse leenwoorden, die al dan niet via het Frans en soms ook het Engels in het Nederlands zijn terechtgekomen. Voorbeelden zijn:

• "adjudant",
• "adoptie",
• "advertentie", met assimilatie
• "acclimatiseren",
• "accent",
• "affectie",
• "agressie",
• "akkoord",
• "annuleren",
• "appreciëren",
• "arriveren",
• "aspect",
• "assertief".

De dubbele Latijnse medeklinkers werden in het Oudfrans gereduceerd tot enkele. Later werd bij deze woorden soms weer de oorspr. spelling ingevoerd. In het Engels, dat in de Middeleeuwen zoveel woorden uit het Frans had overgenomen, gebeurde dat nog meer. Zo konden verschillen ontstaan als

• Nederlands "adres" - Frans "adresse" tegenover Engels "address", en
• Nederlands "agressie" - Frans "agression" tegenover Engels "aggression".

De betekenis van het voorvoegsel in de Latijnse bronwoorden is meestal "naar", "tot", zoals in bijv.

• "admissie",
• "adres",

ook wel ‘bij’ (toevoeging of positioneel), zoals in bijv.

• "adhesie",
• "affiniteit",
• "accumulator",
• "acquisitie".

Daarnaast vormt "ad-" causatieve werkwoorden, zoals bij

• "amortiseren" (zie "amortisatie"),
• "arresteren",
• "assimileren".

P.A.F. van Veen en N. van der Sijs (1997), Etymologisch woordenboek: de herkomst van onze woorden, 2e druk, Van Dale Lexicografie, Utrecht/Antwerpen

"ad-" [voorvoegsel in woorden van lat. herkomst] {vgl. advent 1236} - latijn "ad-" met de betekenis "naar iets toe", "tot", "bij", "gedurende", "tegen", "volkomen",

• voor een klinker en voor "d", "h", "j", "m", "v": "ad-",
• voor "sc", "sp", "st": "a-",
• voor "c", "f", "g", "l", "n", "p", "q", "r", "s", "t": "ac-", "af-", "ag-", "al-", "an-", "ap-", "ar-", "as-" en "at-";

verwant met gotisch "at", oudhoogduits "az", oudfries "et", "it", engels "at".

Thematische woordenboeken

Nicoline van der Sijs (2005), Groot Leenwoordenboek

• "ac-" (Latijn "ac-" of Frans "ac-")
• "ad" (Engels "ad")
• "ad-" (Latijn "ad-" of Frans "ad-")
• "af-" (Latijn "af-" of Frans "af-")
• "ag-" (Latijn "ag-" of Frans "ag-")
• "ak-" (Latijn "ac-" of Frans "ac-")
• "al-" (Latijn "al-" of Frans "al-")
• "ap-" (Latijn "ap-" of Frans "ap-")
• "ar-" (Latijn "ar-" of Frans "ar-")
• "as-" (Latijn "as-" of Frans "as-")
• "at-" (Latijn "at-" of Frans "at-")

P.H. van Laer (1949), Vreemde woorden in de natuurkunde, Groningen/Batavia.

"Ad-" (Lat.; praep. en eerste lid in samenstellingen; de "d" wordt vaak geassimileerd aan den er op volgenden medeklinker, soms ook weggelaten; b.v. "adsp." wordt "asp.").

• 1. Geeft de richting van beweging aan naar iets "toe", "tot", "naar ... toe";
• 2. "bij", "aan";
• 3. zonder duidelijke betekenis.

Tabula rasa (W3)

tabula rasa

"tabula rasa" [een nog onbeschreven blad]

zelfstandig naamwoord ; datering: 1863;

thema: taalkunde

Klik hier voor de volledige woordfiche

"tabula rasa" "een nog onbeschreven blad" - Indonesisch "tabula rasa" "een nog onbeschreven blad"; "nieuwkomer", "novice".

...
woordfeit

"Tabula rasa" is een Latijnse woordgroep die letterlijk "uitgewist" / "schoongeveegd schrijfplankje" betekent. In de tijd van de oude Romeinen werd er vaak geschreven op plankjes die met een laagje was bedekt waren. Je kon het geschrevene eenvoudig uitwissen als je het plankje opnieuw wilde gebruiken. Je had dan wat in het Nederlands vaak een schone lei of een onbeschreven blad wordt genoemd; net als "tabula rasa" worden deze uitdrukkingen vooral in figuurlijke zin gebruikt.

"Tabula" betekende in het klassiek Latijn in het algemeen "plank", "plaat"; een specifiekere betekenis was "schrijfplankje". Het woord leeft in het Nederlands voort als "tafel". Het woord "rasa" is de vrouwelijke vorm van het voltooid deelwoord van "radere" = "wegkrabben", "uitwissen".