Etymologie, Etimología, Étymologie, Etimologia, Etymology, (griech.) etymología, (lat.) etymologia, (esper.) etimologio
NL Königreich der Niederlande, Reino de los Países Bajos, Royaume des Pays-Bas, Regno dei Paesi Bassi, Kingdom of the Netherlands, (esper.) Niederlando
Metanalysis (Buchstabenaustausch), Metanalysis, Métanalyse, Metanalysis, Metanalysis, (esper.) metanalizo

abrikoos (W3)

...
"abrikoos" [vrucht] {"abricock" 1563, "abrikoos" 1668} - frans "abricots" (mv.) - spaans "albicoque" - arabisch "al barquqa" ["pruim", "abrikoos"] ("al" ["de"]); het ar. ontleende aan grieks "praikokia" ["abrikoos"] - latijn ("malum Persicum") "praecoquum", "malum Persicum" ["Perzische appel", "vrucht"], "praecoquum", o. van "praecoquus" = "praecox" ["vroegrijp"], van "prae" ["voor"] + "coquere" [laten "rijpen", "stoven", "koken"]; de betekenis is dus "vroegrijpe perzik"; de uitgang "-oos" is misschien beïnvloed door "framboos".
...

"abrikoosboom" (de, "-bomen"), (veroud.) syn. van mammi* (1) (z.a.), evenals "abrikoos"* (1) z.a.). - Etym.: Oudste vindpl. Hartsinck 1770: register ("Abricoos-Boom").

...
Die Römer nannten die Frucht "persicum praecoquum", was "frühreifer Pfirsich" bedeutet.

Aus dem Plural "praecoqua" oder jünger "praecoca" machten die Griechen ein "brekókkia", die Araber dann ein "al-barquq".

Die Spanier entlehnten daraus ihr "albaricoque" und die Katalanen ihr "albercoc", woraus im Munde der Franzosen "abricot" wurde.

Deren Pluralform "abricots" wiederum wurde bei den Niederländern zu "abrikoos" – was die Norddeutschen endlich als "Aprikose" übernahmen.
...

"Abrikoos"

De geschiedenis van het woord "abrikoos" begint met het Latijnse woord "praecoquum", wat "de vroegrijpe (perzik)" betekent. Het woord werd in de Arabische landen verbasterd tot "al barkoek", waarbij "al" het lidwoord "de" is. Via het Spaanse woord "albaricoque", kwam het woord in Frankrijk aan, waar het werd verbasterd tot "abricot". In Nederland kreeg de abrikoos toen, na een lange reis, de naam "abrikoos".

"abrikoos": eivormige, oranjegele steenvrucht met een zachte, gladde schil, afkomstig van de "abrikozenboom"
...
Als linkerlid in samenstellingen en samenkoppelingen

• abrikoosgeel
• abrikoosroze
• abrikozen-appelcompote
• abrikozenboom
• abrikozenconfituur
• abrikozenflap
• abrikozengelei
• abrikozenjam
• abrikozenkleur
• abrikozenlikeur
• abrikozenmarmelade
• abrikozenmoes
• abrikozenoranje
• abrikozenpit
• abrikozensap
• abrikozensaus
• abrikozentaart
• abrikozentapenade
• abrikozenzeep

"abrikooskleurig" [dt. "aprikosenfarbig"]: met de kleur van een abrikoos; met een lichtoranje-gele kleur; lichtoranje-geel

1625 "abrikoos" ‘vrucht’ - FRANS [aus dem Plural frz. "abricots" übernommen]

"abrikoos" "vrucht"

• Fries "abrikoas"
• Duits "Aprikose" ‘geelachtige, pruimgrote, vlezige steenvrucht van de abrikozenboom; abrikozenboom; abrikozenkleur’;
• Deens "abrikos" (uit Nl of Duits);
• Noors "aprikos" ‘(vrucht van) boom uit de steenvruchtenfamilie’ (uit Nl of Duits);
• Zweeds "aprikos";
• Russisch "abrikós"
• Oekraïens "abrikós" - via Russisch
• Lets "aprikoze" - via Duits
• Litouws "abrikosas"
• Indonesisch "abrikos"

"abrikoosziekte" "bepaalde ziekte" - Engels "apricot sickness" "vorm van dysenterie" - via Afrikaans

"abrikoos" [vrucht] - zelfstandig naamwoord ; datering: 1625; - thema: plantenrijk

• Deens "abrikos" [vrucht]
• Duits "Aprikose" [geelachtige, pruimgrote, vlezige steenvrucht van de "abrikozenboom"; "abrikozenboom"; "abrikozenkleur"]
• Fries "abrikoas" [vrucht]
• Indonesisch "abrikos" [vrucht]
• Lets "aprikoze" [vrucht]
• Litouws "abrikosas" [vrucht]
• Noors "aprikos" [(vrucht van) boom uit de steenvruchtenfamilie]
• Oekraïens "abrikós" [vrucht]
• Russisch "abrikós" [vrucht]
• Zweeds "aprikos" [vrucht]

"abrikoosziekte" [bepaalde ziekte] - zelfstandig naamwoord - thema: wetenschap

Zuid-Afrikaans-Engels "apricot sickness" [vorm van dysenterie] - via Afrikaans

"abrikoos" [vrucht]

"abrikoosziekte" [bepaalde ziekte]

"abrikoos" (de, "abrikozen"), (veroud.)

1. syn. van "mammi"* (1): z.a. Onder de Boomen die, in die Landstreek, voor de beste gerekend worden, telt men de "Mammei-Boom" (of Abricoos), onderscheiden in Mannetje en Wyfje (Hartsinck 1770: 45; oudste vindpl.).

2. vrucht van deze boom.

Etym.: Bij Westeroüen v.M. (1883: 32): "Wilde abrikoos". Het vruchtvlees lijkt op dat van AN a., d.i. de vrucht van een boom die in de Oude Wereld gekweekt wordt ("Prunus armeniaca", Roosfamilie*). De boom, die voluit ook "abrikoosboom"* heette, werd dus genoemd naar de vrucht.

(dons1989)

"abrikoos", een ingevoerde en gekweekte boomsoort (Mammea americana) met eetbare vruchten, van welke de naam niet aangetroffen is.

Europees-Nederlands "abrikoos", een andere boom ("Prunus armeniaca") en zijn vrucht, waarvan het oranje vruchtvlees en dat van de bovengenoemde op elkaar lijken.

Vergelijk Frans "abricotier" (Houttuyn 2, 3:16; 1774), Engels (St. Domingo) "apricot" op St. Lucia (Allsopp 38).

1770 (Hartsinck 45). 1883 (Westeroüen van Meeteren 32, "wilde abrikoos").

Zie ook: "mammie"*. > /N’/cp/2-5/-.

(dons2013)

"abrikoosboom" (de, "-bomen"), (veroud.) syn. van "mammi"* (1) (z.a.), evenals "abrikoos"* (1) z.a.).

Etym.: Oudste vindpl. Hartsinck 1770: register ("Abricoos-Boom").

(dons1989)

• Abrikoos Prunus armeniaca L.
• Abrikoos, boom Prunus armeniaca L.
• Abrikoos, vrucht Prunus armeniaca L.

"abrikoos" "vrucht" - Fries "abrikoas" ; Duits "Aprikose" "geelachtige, pruimgrote, vlezige steenvrucht van de abrikozenboom; abrikozenboom; abrikozenkleur"; Deens "abrikos" (uit Nl of Duits); Noors "aprikos" "(vrucht van) boom uit de steenvruchtenfamilie" (uit Nl of Duits); Zweeds "aprikos" ; Russisch "abrikos" ; Oekraiens "abrikos" [via Russisch]; Lets "aprikoze" [via Duits]; Litouws "abrikosas" ; Indonesisch "abrikos".

ndl. "abrikoosziekte" "bepaalde ziekte" - Engels "apricot sickness" "vorm van dysenterie" [via Afrikaans].

Metanalysis (W3)

Jörg Robert
Die Narren sind los!
Jakob Lochers Stultifera navis sticht wieder in See
Nina Hartl: Die 'Stultifera navis'. Jakob Lochers Übertragung von Sebastian Brants 'Narrenschiff'....
...
Hatte Brant den Bildkomplex der Narrenschiffahrt nur sporadisch eingesetzt, so rückt Locher die Schiffahrtsmetaphorik und -topik stärker in den Mittelpunkt. Dabei strafft und vereinheitlicht er alternative Bildbereiche (›Narrenhaut‹, ›Narrenschlitten‹, ›Narrenspiel‹). Hartl führt die wichtigsten Konnotationen an: die Reise nach Narragonien als »deportation ins tollhaus« (Zarncke), das Schiff als »Platzhalter für das Narrenbuch«, die Reise als Sinnbild der vita humana in ihren vielfachen religiösen und säkularen Bezügen.
...

...
Dmitri Sergejewitsch Mereschkowski: Peter und Alexej - Kapitel 14
...
Am Rande des Himmels schwebt ein riesengroßer Schweifstern, ein blutroter Komet. Fette, nackte, schwarze Tschudowsche Schweine mit rosa Flecken schleppen einen "Narrenschlitten". Auf dem Schlitten steht ein offener Sarg. Im Sarge liegt etwas Schwarzes und Schlüpfriges, das wie ein Haufen fauler Blätter in einer Baumhöhlung aussieht.
...

...

Wem Sackpfeifen Freude macht,
dass Harf' und Laut' er drob verlacht,
Wird auf den Narrenschlitten gebracht.

...
Examples of false splitting
...
In Dutch

Dutch shares several examples with English, but also has some of its own. Many examples were created by reanalysing an initial "n-" as part of a preceding article or case ending.

• "adder": As in English.
• "arreslee" ("horse-drawn sleigh"): From early modern Dutch "een (n)arreslede", from "nar" "fool", "jester" + "slede" "sleigh".
• "avegaar" "auger": As in English.
• "omelette": As in English.
• "spijt" "pity", "regret": From Middle Dutch "despijt", from Old French "despit" "spite". Reanalysed as "de spijt" "the pity".

...

De "nadder" verloor door metanalyse een "n".

"Metanalyse" (het woord is bedacht door "Otto Jespersen", en wellicht door middel van crasis afgeleid van "meta-analyse") is een taalkundige term voor het verschijnsel dat taalgebruikers de vorm van een woord soms verkeerd opvatten, en daardoor nieuwe woordvormen creëren. Die nieuwe vormen kunnen ingang vinden in het taalgebruik, en zijn dan aanvaard. De normatieve aanduiding "verkeerd interpreteren" is daarmee eigenlijk niet op haar plaats; de taalkunde spreekt liever van "herinterpreteren".

Bij "metanalyse" vindt gedurende langere tijd een "herinterpretatie" van de grenzen binnen en tussen woorden plaats, waardoor klanken van een woord of een zinsdeel aan een ander gedeelte van het woord of van de zin toegeschreven worden. Hierdoor ontstaan binnen een taal nieuwe woordvormen.

Voorbeelden van "metanalyse" vinden we in woorden als "tenen" ("teen" was oorspronkelijk het meervoud van "tee", maar werd als enkelvoud gezien), "zeis" ("zeisen" was oorspronkelijk een enkelvoudsvorm, maar werd als meervoud gezien), "naarstig" (verwant met "ernstig", waarbij de eind-"n" van het lidwoord "den" als deel van het zelfstandig naamwoord gezien werd) en "arreslee" ["Narrenschlitten"] (van "nar", waarbij de "-n" van het zelfstandig naamwoord als deel van het lidwoord "den" gezien werd).
...

• "teen" was vroeger "teen"
• Een ander voorbeeld is "schoen", oorspronkelijk "schoe". Ook verschillende meervouden op "-eren" zijn stapelmeervouden: "eieren", "kalveren".
• "zeis" was vroeger "zeisen"
• Andere voorbeelden zijn "raaf" (vanouds was "raven" enkelvoud) en "els" (een werktuig: het oude enkelvoud was "elsen"). Dit zijn voorbeelden van retrograde vorming; al zijn niet alle voorbeelden van "terugvorming" ook gevallen van metanalyse.
• Wij kennen nog steeds het woord "ernst". Toch werd het in het Middelnederlands geherinterpreteerd: "den ernst" werd "de nernst", "nernst" werd "neernst" en later "neerst", en daarvan werd "neerstig" of "naarstig" gevormd.
• "nijver" (uit "ijver")
• "noest" (uit "oest", dat teruggaat op "oogst")
• Het gewestelijke "nonkel" is ontleend aan het Franse "oncle", en de "n-" is er pas in het Nederlands bijgekomen: "m'n onkel" werd "me nonkel".
• De plaats "Noorden" heette in 1396 "Oerde" ("oerd" = "oord"): de "n-" is waarschijnlijk afkomstig van de aanduiding "Ten Oorden".
• Het Engels kent dit verschijnsel ook: "an ewt" (een soort amfibie) werd "a newt".
• Als men vroeger met een "slee" het ijs op ging, dan "liep men met de "nar" (of "narrenslee")". Het was een vrolijk (zot) tafereel: allemaal belletjes, fleurige kleding, en vandaar het morfeem "nar". Maar het verband met de "nar" werd vergeten, men dacht dat de "n" bij het voorafgaande woord hoorde, en "de narrenslee" werd "den arreslee".
• Evenzo was een "aak" (in "rijnaak") vroeger een "naak". De "n-" werd niet meer als bestanddeel van het woord onderkend.
• Onze "okkernoot" was in de 13e eeuw nog een "nokernote"; die eerste "n-" is terug te vinden in het Latijnse "nucarius".
• De "adder" had in de 12e eeuw nog een nevenvorm "nadre", waarin de "n-" van het Latijnse origineel ("natrix") nog voorkomt, evenals in het Duits ("Natter"). In het Engels heeft dezelfde ontwikkeling plaatsgevonden.
• In de plaatsnaam "Rijsel", de Nederlandse naam van de Franse stad "Lille", is de "R-" afkomstig van een voorafgaand woord: de stad heette in het Nederlands oorspronkelijk "Ter IJssel". Hetzelfde is gebeurd bij de Friese buurtschap "De Rijlst" in Scharsterland. In beide gevallen werd de "-r" uit de samentrekking "ter" niet meer herkend.
• "Lommer" komt uit het Frans, maar dan van "ombre"; het lidwoord "l'" werd erbij geleend, blijkbaar doordat het niet als apart lidwoord werd herkend, en zo werd "l'ombre" tot "lommer". Hier trad dus l-annexatie op zodra het woord de Nederlandse woordenschat binnenkwam.
• In het Frans zelf vinden we juist een voorbeeld van l-verlies: het Arabische "lazaward" of "lazuward" werd via het Latijn in het Frans geleend, maar de "l-" werd als lidwoord opgevat, en men maakte er "asur" van, later "azur".
• Maar er vond nog een parallelle ontlening plaats: het Perzische "ladjeward" behield zijn "l-", onder andere in "lapis lazuli", dat in verschillende Europese talen voorkomt, óók in het Frans.
• Ons "lazuur" hebben wij niet aan het Frans ontleend, maar door de Franse metanalyse van "azur" hebben wij nu twee woorden naast elkaar: "azuur" en "lazuur".
• Het Nederlandse "spijt" is ontleend aan het Frans: het begin van het Oud-Franse "despit" werd als het lidwoord de geïnterpreteerd en vervolgens weggelaten.
• "Metanalyse" komt niet alleen in het Nederlands voor, zoals al bleek uit de bespreking van het Franze "azur".
• In het Engels, dat een groot deel van de huidige woordenschat aan het Latijn en het Frans heeft ontleend, kwam nogal eens herinterpretatie voor als een leenwoord op een "-s" eindigde. Het Oudengels leende van het Latijnse "pisum" een woord "pease", "erwt". Hoewel dat woord nog bestaat, is de "-s" later ook als meervoud opgevat, en men ging een nieuw enkelvoud, "pea", gebruiken.
• Bij de ontlening van het Franse "cerise" in het Middelengels is de "s" als meervoud opgevat en weggelaten, waardoor "cherry" ontstond.
• In vele talen zijn Arabische woorden ontleend compleet met het lidwoord, dat in de lenende taal onmiddellijk deel ging uitmaken van het leenwoord: "algebra", "alchemie", "elixer". In het laatste woord werd de "a" vervangen door een "e".
• Het Indonesisch kent geen meervoudsvormen, maar nam uit het Nederlands het woord "karcis" over ("kaartje"; de "-c-" wordt als "tj" uitgesproken). Blijkbaar is de "-s" niet als meervoudsvorm geïnterpreteerd.

...